BAIKAL GVD (Gigaton Volume Detector), zatopiony na głębokości pomiędzy jednym a dwoma kilometrami poniżej poziomu czystych wód jeziora Bajkał, to zestaw ponad 10 tys. fotopowielaczy. Powstanie głęboko zatopionej podwodnej instalacji tzw. teleskopu neutrinowego to efekt już kilkuletniej realizacji powiązanego międzynarodowego projektu naukowo-inżynieryjnego. Motywacją do budowy Bajkal-GVD były wyliczenia wskazujące na znaczący potencjał odkryć w astrofizyce, kosmologii i fizyce cząstek elementarnych.

Głównym celem są szczegółowe badania strumienia wysokoenergetycznych kosmicznych neutrin i poszukiwanie ich źródeł. Baikal-GVD ma skutecznie wspierać również wysiłki dotyczące poszukiwania śladów ciemnej materii, neutrin pochodzących z rozpadu superciężkich cząstek, jak również innych egzotycznych cząstek. Będzie działać też jako platforma do badań środowiskowych w jeziorze Bajkał.

Budowa teleskopu rozpoczęła się w 2015 roku, a jej koszty wyniosły około 2,5 mld rubli (34,1 mln USD). Faza przygotowawcza projektu zakończyła się jeszcze tego samego roku uruchomieniem demonstracyjnego klastra składającego się ze 192 modułów optycznych. Budowę pierwszej właściwej sekcji Baikal GVD (GVD-I) rozpoczęto w 2016 r. - był to pierwszy z ośmiu klastrów w podstawowej konfiguracji, składający się z 288 fotopowielaczy. Zakończenie GVD-I (8 klastrów, kubatura 0,4 km3) nastąpiło według planu - na początku 2021 r.

Obecnie ogłoszono już pełnoprawny rozruch i rozpoczęcie prac obserwacyjnych na urządzeniu. Teleskop pod powierzchnią Bajkału stał się zatem jednym z trzech największych działających detektorów neutrin na świecie, obok IceCube na biegunie południowym i ANTARES na Morzu Śródziemnym.

Oficjalnie współpraca Baikal-GVD obejmuje 9 instytucji i organizacji, przypisanych do 4 różnych państw (przy czym pośrednio zaangażowanych ośrodków i narodowości jest więcej). W tej grupie są polscy naukowcy z Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie. Po stronie rosyjskiej projekt wdraża Instytut Badań Jądrowych Rosyjskiej Akademii Nauk, Zjednoczony Instytut Badań Jądrowych w Dubnej (którego członkiem jest właśnie Polska) i Uniwersytet Państwowy w Irkucku. Udział w przedsięwzięciu biorą także naukowcy z Czech, Niemiec i Słowacji.

Źródło: Baikal-GVD/PAP